Fantoompijn

IJzige stilte

Klezmerconcert in voormalige synagoge

1335. De koning sticht de onafhankelijke stad Kazimierz. Dat is pal naast de toenmalige hoofdstad Krakau. Polen. Uit eigenbelang of niet, de vorst geeft de Joden daar betrekkelijke vrijheid. Joden die geen land mogen bezitten in het christelijke Europa, en dus andere wegen zoeken om hun dagelijks brood te verdienen. Handel, vrije beroepen, bankieren. In de 16e eeuw vluchten veel joodse mensen naar Kazimierz voor de aanhoudende vervolgingen. Eind 18e eeuw wordt de stad bij Krakau getrokken en in de eeuw daarna bloeit de joodse cultuur in de wijk. De gewelddadige 20ste eeuw vernietigt alles. Bijna alles. In een vreemde speling van het lot ontrukt een Amerikaanse cineast de wijk uit de vergetelheid door het epos van de barmhartige nazi Oskar Schindler hier op te nemen. De voormalige emaille-fabriek ligt schuin aan de overkant van de rivier Wisla die door de stad slingert. Een museum over de verschrikkingen.

Niet ver van Auschwitz vult muziek een synagoge die door een tekort aan verwoestingstijd nog overeind staat

Een groene reisgids loodst ons door Kazimierz. Een soort golfkarretjes rijdt de toeristen rond. De wijk heeft aantrekkingskracht na een periode van negeren. Onlogisch in de vernietigingsfilosofie van de Endlösung -wellicht simpelweg door een gebrek aan verwoestingstijd- staan er nog een aantal synagogen fier overeind. We staan voor bijna de oudste (1556) aan de Ulica Józefa 38 met de eenvoudige naam ‘De Hoge Synagoge’. Gewoon omdat de gebedsruimte zich op de 1e verdieping bevindt. Joden om hier hun rituelen te volbrengen zijn er nauwelijks nog. De gebedsruimte biedt nu plaats voor muziek. Na de indringende tentoonstellingen over de Shoah en de wetenschap dat we 70 jaar na dato op de plaats zijn waar het cynisme draconische vormen aannam, op niet meer dan enkele tientallen kilometers van de systematische uitroeiingsfabriek Auschwitz, luisteren we naar het Jascha Lieberman Trio.

Iets van de pijn dringt tot mij door in een ijzige stilte

De muziek is een onnavolgbare mix van levenslust en snijdende melancholie. Klezmer. Een viool, een accordeon en een imposante contrabas. Opperste concentratie, een enkel woord: de muziek spreekt voor zichzelf. De kale lege ruimte, de ondergaande zon, de hitte van de dag die nog nagloeit. Een enkel detail maakt de voormalige bestemming van het gebouw duidelijk. Een soort ijzige stilte omlijst de muziek, die door mijn ziel snijdt. De pijn -te groot voor woorden- vult de synagoge opnieuw, zoals waarschijnlijk avond aan avond bij het optreden van dit trio. De beelden vullen mijn hoofd en de muziek mijn gemoed. En ik meen iets van het enorme leed te voelen. Fantoompijn.